فرهنگ امروز/ محمد غفوری:

سوزان سانتاگ در پرآوازه‎ترین نوشتۀ تمام عمرش، «علیه تفسیر»، کافکا را یکی از بزرگ‎ترین قربانیان تجاوزات لشگر مفسران و فتیشیسم تفسیر اثر هنری دانسته است، فتیشیسمی که میان محتوا و صورت شکافی بزرگ ایجاد می‎کند و خود را به هر بهایی مقید به کشف معانی پنهان و بزرگ منطوی در آثار هنری می‎نماید. کارولین دوتلینگر در کتاب کافکا و عکاسی، با ابزاری تفسیری به نبرد با بسیاری از همین لشگرهای متجاوز مفسران می‎رود؛ وی تفسیر عکاسیک آثار کافکا را با بهره‎گیری از آثار چند تن از مفسران دشوارگوی پدیدۀ عکاسی، زیگفرید کراکاوئر، والتر بنیامین و تئودور آدورنو به پیش می‎برد و می‎کوشد تا در ناخودآگاه دیدمانی (به تعبیر بنیامین) کافکا رسوخ کند. هریک از این سه مفسر بزرگ که ملاحظاتی پیچیده دربارۀ نسبت خلافیت ادبی کافکا و عکاسی داشتند بر آن بودند تا با تفسیر عکاسیک کافکا، او را از شر تفسیرهای کلان‎نگری رها کنند که اندیشۀ کافکا را دست‎مایه تفاسیر هستی‎شناختی بلندپروازانه و البته بی‎ارتباط با فرایند و غایت تولید ادبی نزد او می‎نمایند. این هر سه خوانش نزدیک و جزئی‎نگرانه کافکا را به‎عنوان بدیلی برای این آفت تفسیری عرضه می‎داشتند. دوتلینگر همین رویکرد را در ملاحظات عکاسیک کافکا و اشارات محسوس و نامحسوس او به عکاسی در آثار و یادداشت‎های شخصی‎اش پی‌می‎گیرد و نزدیکی موضع خود کافکا را با ملاحظات کراکاوئر، بنیامین و آدورنو نشان می‎دهد.

 در واقع دوتلینگر نشان می‎دهد که آنچه را این سه در قالب تأملاتی فلسفی و پیچیده بیان می‎داشته‎اند به شکلی دیگر و از رهگذر تولید ادبی، هرچند گاه با ابهام‎ها و موضع‎گیری‎هایی چندپهلو به بیان درمی‎آورد. نویسنده در طی این مسیر از دیدگاه‎های دیگر نظریه‎پردازان عکاسی، از جمله سانتاگ و بارت نیز بهره می‎گیرد تا بافت نظری اثر خود را تکامل بخشد، هرچند که خطاهای این دو را در خوانش عکاسیک کافکا نیز برجسته می‎سازد.

دوتلینگر در نگارش و تمهید رهیافت تفسیری خود گاه همان اسلوب بیان نامتعارف و پیچیدۀ منابع نظری خود را اتخاذ می‎کند و ازهمین‌رو، دایرۀ بالقوه وسیع مخاطبان خود (علاقه‎مندان پرشمار آثار کافکا، منتقدان ادبی و محققان نظریۀ عکاسی) را محدود به کسانی می‎کند که توانایی پیگیری این‌دست از مباحث نظری پیچیدۀ میان‎رشته‎ای را با ادبیات خاص نویسنده دارند؛ طبعاً چنین رهیافتی کار ترجمه این اثر را برای هر مترجمی دشوار می‎کند، همین دشواری دامنگیر مترجم فارسی کتاب کافکا و عکاسی شده و باعث شده است تا ترجمۀ فارسی اثر، متنی مغشوش و در موارد بسیاری غیرقابل استفاده و گمراه‎کننده از آب درآید. ترجمۀ فارسی فستیوالی است از خطاهای کوچک و بزرگ که از حذف کلمات تا جملات کامل را دربرمی‎گیرد و به ترجمۀ مبهم، ناقص و یا بالکل نادرست بخش‎های عمده‎ای از اغلب صفحات کتاب منتهی می‎شود. در اینجا تنها به نمونه‎هایی از خطاهای بزرگ‎تر مترجم بسنده می‎کنیم، با این امید که ویراست بعدی کتاب با بازخوانی و رفع این دسته از اغلاط ترجمه‎ای منتشر شود.

در همان نیم‌صفحۀ نخست فصل اول کتاب (در اینجا از مقدمۀ مؤلف درمی‎گذریم) علاوه بر حذف پاره‎ای از واژه‎ها، افعال و قیدها، با حذف کامل یک جمله مواجهیم؛ جملۀ زیر در متن انگلیسی در ترجمۀ فارسی کاملاً جا افتاده است:

Indeed, for none of these writers is photography simply an objective, mimetic medium.

رعایت ‎نکردن سازمان نحوی ترکیب‎های وصفی و اضافی که معنا را مخدوش می‎کند نیز در همین نیم‎صفحه به چشم می‎آید؛ برای مثال، عبارت beyond the cliche of photographic realism and immediacy این‌گونه ترجمه شده است: «ورای ویژگی‎های رئالیستی کلیشه‎ای و بی‎واسطگی عکاسی»، (ص ۲۵). حال آنکه رئالیسم و بی‎واسطگی هر دو مضاف‌الیه واژۀ کلیشه هستند و منطقاً باید این‌گونه ترجمه می‎شدند: «ورای کلیشۀ رئالیسم و بی‎واسطگی عکاسیک».

 باز هم در ادامه به جمله‎ای برمی‎خوریم که هم ناقص و هم اندکی نادقیق ترجمه شده است؛ در متن فارسی می‎خوانیم که: «عکاسی برخلاف ویژگی ظاهراً تقلیدی خود، دیدگاه آشنای ما از جهان را به چالش می‎کشد»، (ص ۲۵). حال آنکه در متن انگلیسی این جمله این‌گونه آمده است:

Despite their superficially mimetic character, photographs challenge rather than affirm our familiar view of the world.

ترجمۀ تقریباً درست این جمله ازاین‌قرار است: «عکس‎ها برخلاف سرشت ظاهراً محاکاتی (یا تقلیدی) خویش دیدگاه مألوف ما از جهان را تأیید نمی‎کنند، بلکه به چالش می‎کشند.» اما آنچه برای خوانندۀ متن فارسی دشوارهای‎های بیشتری ایجاد و متن را از حیز انتفاع ساقط می‎کند، ترجمه‎های کاملاً غلطی است که صورت گرفته است؛ برای مثال در متن فارسی می‎خوانیم که «مفهوم ضد واقع‎گرایی عکاسی، هستۀ اصلی تعامل هر سه منتقد بوده و بیشتر به بررسی‎های خود کافکا در رابطه با رسانۀ عکاسی می‎پردازند»، (ص ۲۶)؛ اما در متن انگلیسی آمده است که:

This anti-realist conception of photography is central to all three critics’ engagement with Kafka; what is more, it also underpins—as we shall see in later chapters—Kafka’s own explorations of the medium.

ترجمه نسبتاً صحیح این جملات می‎تواند ازاین‌قرار باشد: «این برداشت ضدواقع‎گرایانه از عکاسی جایگاهی محوری در برخورد هر سه منتقد با کافکا دارد؛ افزون بر این، چنین برداشتی (چنان‌که در فصل‎های بعدی خواهیم دید) شالودۀ کاوش‎های خود کافکا دربارۀ این رسانه را نیز تشکیل می‎دهد.» طرفه آنکه جملۀ متعاقب آن نیز نادقیق ترجمه شده است: «بنابراین، مطالعۀ عکاسانۀ [آثار] کافکا متمرکز شدن به تنش‎های اساسی زندگی مدرن است که زندگی فردی با نهادها و سازمان‎های اجتماعی-‎سیاسی غیرشخصی مواجه و توسط آن شکل می‎گیرد.» در متن انگلیسی این جملات به این صورت آمده است:

To read Kafka photographically is thus to home in on the fundamental tensions of modern life, in which the individual is confronted and constructed by impersonal socio-political machineries.

که می‎توان آن را این‎گونه ترجمه کرد: «خوانش عکاسیک آثار کافکا به معنای تمرکز بر تنش‎های بنیادین زندگی مدرن است، زندگی‎ای که در آن فرد با سازوبرگ‎های اجتماعی-سیاسی غیرشخصی مواجه و برساخته می‎شود.»

 جملات بسیاری نیز به همین‌سان نادقیق و با حذف برخی از عناصر خرد جمله ترجمه شده‎اند و جالب آنکه این جملات پیچیدگی ساختاری و معنایی خاصی ندارند که بخواهد مترجم را سردرگم کنند؛ ازاین‌قرار، خطاهای راه‎یافته در آن‌ها تنها می‎تواند ناشی از سهل‎انگاری باشند، از نمونه‎های آن می‎توان به این مورد اشاره کرد: «زیگفرید کراکائر نخستین کسی است که با مقالۀ عکاسی، (۱۹۲۷) خود به سبک روایت مرتبط با نگاه خیرۀ عکاسانۀ کافکا می‎پردازد»، (ص ۲۶)؛ این جمله در متن انگلیسی چنین است:

In his essay ‘Die Photographie’ (‘Photography’, ۱۹۲۷) , Siegfried Kracauer is the first to associate Kafka’s narrative style with the photographic gaze.

ترجمۀ پیشنهادی برای این عبارات می‎تواند ازاین‌قرار باشد: «زیگفرید کراکائر نخستین کسی است که در مقالۀ خود با عنوان Die Photographie («عکاسی»، ۱۹۲۷) سبک روایی کافکا را با نگاه خیرۀ عکاسیک پیوند می‎زند.» این بی‎دقتی‎ها در متن ترجمه همچنان ادامه می‎یابند، در اینجا با اکتفا به ذکر نمونه‎ای دیگر به سراغ خطاهای بزرگ‎تر در ترجمه می‎رویم. در متن ترجمه آمده است: «عکاسی، [کلیت] پیوستار فضایی (و زمانی) را به چنگ می‎آورد؛ تصاویر حافظه فقط چیزهایی را در خود حفظ می‎کنند که از درجۀ اهمیت بالایی برخوردار باشند.» حال آنکه در متن انگلیسی کتاب این عبارات مواجه می‎شویم:

Photography grasps what is given as a spatial (or temporal) continuum; memory images retain what is given only insofar as it has significance

ترجمۀ پیشنهادی: «عکاسی امر داده‎شده را به‌مثابه پیوستاری مکانی (یا زمانی) درک می‎کند؛ تصاویر حافظه‎ای امر داده‎شده را تنها تا زمانی حفظ می‎کنند که واجد اهمیت است».

 گذشته ازاین‌دست اغلاط، در متن فارسی با ترجمۀ نادقیق و سهل‎انگارانۀ برخی از اصطلاحات تخصصی نیز مواجهیم؛ برای نمونه، ترکیب اصطلاحی contextual framework به‎گونه‎ای ساده‎انگارانه به «معانی و مفاهیم» (ص ۲۷) ترجمه شده است؛ یا چند صفحه بعدتر، اصطلاح discursive continuity (تداوم گفتمانی) به «تداوم روایت» (ص ۲۹) برگردانده شده است. اصرار مترجم بر تلخیص نابجا و حذف برخی از عناصر مهم معنایی باعث شده تا علاوه بر ناقص بودن محسوس برخی از جملات، ترجمۀ کاملاً نادرستی از آنان نیز داشته باشیم؛ برای نمونه در متن فارسی می‎خوانیم: «بنابراین، طبق خوانش کراکائر از آثار کافکا، آن‎ها با ارائۀ نتایج نامتجانسی که هیچ نوع سنخیت ترکیبی ندارند، نوعی تکه‎تکِگی زیباشناسی عکاسانه به دست می‎دهند»، (ص ۲۸). حال آنکه در متن انگلیسی آمده است:

In Kracauer’s reading, then, Kafka’s works mobilize a photographic aesthetic of fragmentation, illustrating its disorienting consequences in scenarios which offer no scope for synthesis.

ترجمۀ پیشنهادی می‎تواند بدین صورت باشد: «بنابراین، در خوانش کراکاوئر، آثار کافکا زمینه‎ساز ایجاد نوعی زیبایی‎شناسی عکاسیک از عمل پاره‎پاره‎سازی می‎شوند و در قالب سناریوهایی که هیچ عرصه‎ای برای ترکیب ارائه نمی‎کنند، پیامدهای سردرگم‎کنندۀ آن را به تصویر می‎کشند.»

 عبارات زیر نیز مخاطب را سردرگم می‎سازند و تنها بخشی از معنا را به شیوه‎ای ناقص منتقل می‎کنند: «بنابراین، متون کافکا مانند بسیاری از عکس‎های تهیه‌شده با فلاش... سفید مثل گچ، مبتلا به سندرم داون مغولی در مراسم عروسی خرده‎بورژواها در تابلوهای هانری روسو، مخاطب را شوکه می‎کنند»، (ص ۲۸). در متن انگلیسی می‎خوانیم:

As a result, Kafka’s texts are pervaded by ‘a fund of flash photographs…as chalky and mongoloid as a petty bourgeois wedding by Henri Rousseau’, inducing a sense of ‘shock’ in his readers who find themselves confronted with these disturbingly vivid snapshots.

ترجمۀ پیشنهادی: «در نتیجه، متون کافکا سرشار از انبوهی از عکس‎های حاصل از فلاش هستند... پریده‎رنگ و ابلهانه، مانند یکی از تابلوهای مراسم عروسی خرده‎بورژواهای هانری روسو؛ این متون حسی از شوک را در مخاطبان او ایجاد می‎کنند، مخاطبانی که خود را در مواجهه با این عکس‎هایی می‎بینند که به‎ گونه‎ای اضطراب‌آور واضح هستند.» در اینجا نه تنها در انتقال معنا اشکالی پیش آمده، بلکه بخشی از جمله نیز بدون هیچ دلیلی حذف شده است.

 اما نمونه‌ای دیگر؛ در متن فارسی آمده است: «لحظه‎های عکاسیک در روایت‎های کافکا، به طور ضمنی، با سطح کاهشی همراه نیستند [!]، بلکه نشان می‎دهند که چنین عکس‎هایی حاصل استدلال از پیش موجود و حالت غریزی شخصی [نویسنده] در ایجاد اثر است»، (ص ۲۹). این جملات ترجمۀ پاره‌ای از متن زیر است:

By implication, the photographic moments of Kafka’s narratives are associated with a reduced level of authorial intention, suggesting that such images are the result of a prerational, instinctive mode of creation.

ترجمۀ پیشنهادی: «لحظه‎های عکاسیک در روایت‎های کافکا حاصل سطح تنزل‎یافته‎ای از نیت مؤلف هستند و نشان می‎دهند که چنان تصاویری محصول یک سبک پیشاعقلانی و غریزی در خلق اثر هستند.»

 بگذارید با ذکر نمونه‎ای دیگر بحث را در همین جا پایان دهیم؛ در متن فارسی می‎خوانیم: «متون کافکا با اجتناب از رئالیسم عجیب و غریب عکاسی و با استفاده از ویژگی‎های تحریف‎کنندۀ آن به نفع نیروهای روایی، پایه‎های اجتماعی و روان‎شناختی خود را مشخص می‎‎کنند»، (ص ۳۰)؛ اما در متن انگلیسی چنین آمده است:

By abandoning the phantasmagoria of photographic realism in favour of a narrative optic which lays open its own techniques of distorting exposure, Kafka’s texts uncover their own reifying social and psychological foundations.

ترجمۀ تقریباً درست این عبارات دشوار می‎تواند بدین صورت باشد: «متون کافکا با فروگذاشتن توهم رئالیسم عکاسیک به سود نوعی چشم روایی که فنون نمایش تحریف‎کنندۀ خویش را در معرض دید قرار می‎دهد، از بنیادهای اجتماعی و روان‎شناختی عینیت‎یافته خود پرده برمی‎دارند.»

این تنها منحصر به ۵ صفحۀ نخست فصل اول کتاب هستند و در صفحات بعدی نیز با شدت و حدت کمتر یا بیشتری تکرار می‎شوند و این در حالی است که در دیگر مواردی که با ترجمه‎ای نسبتاً درست مواجهیم، شاهد حذفیات و یا تلخیص‎های ناموجه و نیز ترجمه‎هایی مکانیکی هستیم. مؤلف کتاب در جایی به نقل از آدورنو، آثار کافکا را به عکس‎هایی تشبیه می‎کند که عکاس به گونه‎ای آگاهانه گذاشته است تا بخشی از پارچۀ سیاه روکش دوربین در گوشه‎ای از عکس نمایان باشد؛ با استفاده از همین تمثیل می‎توان گفت که متأسفانه مترجم کتاب آن پارچۀ سیاه را به‌تمامه بر روی متن فارسی کشیده و متن را ناخوانا و تا حد بسیار زیادی غیرقابل استفاده کرده است. امید که در ویرایش بعدی کتاب، نسخه‎ای دقیق‎تر و منقح‎تر از ترجمۀ آن در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

مشخصات کتاب: کارولین داتلینگر، مترجم: کریم متقی، ناشر: شورآفرین، تعداد صفحه: ۲۶۴ صفحه، قیمت: ۲۱ هزار تومان